Wpływ pandemii na transport cz.II - transport kolejowy
Dzień 5 maja 2023 roku przejdzie do historii jako symboliczna data zakończenia pandemii COVID-19[1], która trwała przeszło 3 lata i wpłynęła na wiele aspektów życia społeczno-gospodarczego. Jednym z nich jest pasażerski transport kolejowy. Ograniczenie mobilności wynikające z wprowadzanych cyklicznie obostrzeń i obaw podróżnych przed zakażeniem w trakcie podróży pociągiem, spowodowało ogromny spadek liczby pasażerów, zawieszenie oraz zmniejszenie liczby i częstotliwości połączeń kolejowych.
W większości krajów, stosowano liczne ograniczenia związane z przemieszczaniem się. Na początku pandemii w Polsce, zakazano przemieszczania się poza uzasadnionymi przypadkami i zalecono pozostanie w domu. Wprowadzono także limity pasażerów w transporcie zbiorowym, limity osób w sklepach, restauracjach, kinach, teatrach czy innych obiektach użyteczności publicznej. Odwoływano także wiele wydarzeń i imprez masowych. Zmianie uległy także zachowania społeczeństwa wpływające na mobilność. Wprowadzona została nauka zdalna, pracownicy przechodzili na tryb pracy zdalnej i hybrydowej, rozwinął się także rynek usług e-commerce, ograniczając podstawowe motywacje przemieszczania się, np. wyjście na zakupy. Wszystkie te czynniki wpłynęły na liczbę pasażerów transportu kolejowego.
Artykuł jest próbą przedstawienia jak zmienił się pasażerski transport kolejowy od początku pandemii do końca 2022 roku, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kolejowych przewozów regionalnych w województwie wielkopolskim. Wskazano także jakie są możliwe trendy rozwoju transportu kolejowego, wobec zmian ukształtowanych w trakcie pandemii.
KOLEJOWY TRANSPORT PASAŻERSKI W POLSCE
Pasażerski transport kolejowy przeżywał swój renesans. W ostatnich latach realizowanych było coraz więcej działań na rzecz popularyzacji transportu kolejowego oraz inwestycji poprawiających jego jakość i konkurencyjność. Zmodernizowano m.in. linie kolejową nr E-20 na odcinku Warszawa – Poznań, linie kolejową E-59 na odcinku Wronki – Słonice, czy linię kolejową nr 356 na odcinku Poznań Wschód – Wągrowiec.
Oprócz inwestycji infrastrukturalnych, systematycznie modernizowany i wymieniany jest tabor kolejowy. Przykładem są nowoczesne składy typu Pendolino obsługujące najważniejsze połączenia krajowe, czy nowoczesne zespoły trakcyjne polskich firm: PESA i NEWAG. Na polu modernizacji i budowy nowych wagonów swoje zasługi ma poznański zakład H. Cegielski – Fabryka Pojazdów Szynowych. W przewozach regionalnych organizowanych przez województwo wielkopolskie systematycznie wymieniany jest tabor, czego przykładem są nowoczesne zespoły trakcyjne typu ELF wykorzystywane przez spółkę Koleje Wielkopolskie.
Wszystkie działania inwestycyjne i promocyjne, spowodowały zwiększenie liczby pasażerów korzystających z pasażerskiego transportu kolejowego co widoczne jest w danych z ostatniej dekady. W momencie wybuchu Pandemii nastąpiło gwałtowne załamanie. Rok 2020 był zdecydowanie najgorszy dla pasażerskiego transportu kolejowego od wielu lat. Jednak z biegiem czasu, po rozpoczęciu powszechnego programu szczepień przeciw COVID-19 od początku 2021 roku i cyklicznemu łagodzeniu obostrzeń obserwujemy wzrost liczby pasażerów, z okresowymi spadkami nakładającymi się na kolejne fale zakażeń. W 2021 roku zniesiono limity pasażerów w transporcie zbiorowym, a od końca marca 2022 roku zniesiono obowiązek noszenia maseczek w przestrzeniach zamkniętych, w tym w komunikacji zbiorowej 16 maja 2022 roku ogłoszono także zniesienie stanu epidemii w Polsce. wydarzenia te wraz z coraz wyższym poziomem zaszczepienia społeczeństwa, spowodowały dynamiczny wzrost liczby pasażerów, ze szczytem przypadającym na październik 2022 roku (32,8 mln pasażerów) –najlepszy wynik miesięczny ostatniej dekady.
LICZBA PASAŻERÓW W TRANSPORTCIE KOLEJOWYM W POLSCE W LATACH 2012-2022
W PORÓWNANIU Z LICZBĄ ZAKAŻEŃ STOPNIEM WYSZCZEPIENIA PRZECIWKO COVID 19
Liczba pasażerów 
Liczba zaszczepionych osób
Liczba zakażonych osób
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Zdrowia i GUS.
KOLEJOWY TRANSPORT PASAŻERSKI W WIELKOPOLSCE
Na terenie województwa wielkopolskiego przewozy regionalne są obsługiwane przez Koleje Wielkopolskie Sp. z o.o. oraz POLREGIO sp. z o.o. Do wybuchu pandemii obie spółki osiągały rok do roku coraz lepsze wyniki. Liczba oferowanych połączeń i liczba podróżnych systematycznie rosła.
LICZBA PASAŻERÓW PRZEWOZÓW REGIONALNYCH
NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W LATACH 2017-2019
Koleje Wielkopolskie 
POLREGIO
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Transportu UMWW
Rok 2020 był bardzo trudny dla przewoźników regionalnych. Wraz z początkiem pandemii wprowadzono pierwsze obostrzenia, które ulegały zaostrzeniom, m. in. zakazano przemieszczania się poza uzasadnionymi przypadkami, czy wprowadzono limity osób w pojazdach komunikacji zbiorowej. Efektem tych działań i niepewności jaką niósł ze sobą szybko rozprzestrzeniający się, nowy wirus SARS-CoV-2, był drastyczny spadek liczby pasażerów. Miejsca, gdzie na małej przestrzeni przebywało dużo osób, były uważane za bardzo niebezpieczne ze względy na wysoką transmisyjność koronawirusa. W początkowej fazie pandemii przemieszczając się, ludzie unikali transportu zbiorowego i wybierali indywidualne środki transportu jak np. samochód osobowy, czy na krótszych dystansach – rower lub hulajnogę elektryczną.
LICZBA PASAŻERÓW PRZEWOZÓW REGIONALNYCH
NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W LATACH 2020-2022
Koleje Wielkopolskie POLREGIO
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Transportu UMWW
Wraz z mniejszą liczbą pasażerów wzrosły koszty podróży, a także zmniejszyła się częstotliwość kursujących pociągów, czy miejsc oferowanych w pojedynczych składach. Wartość rekompensaty za jeden pockm (pociągokilometr – oznacza przejazd 1 km przez jeden pociąg) wzrosła w 2020 roku o 45,7 % w porównaniu z 2019. Spadły również przychody spółek obsługujących przewozy regionalne, w 2020 były niższe o 37,6 %,a w 2021 niższe o 23,2% niż w roku 2019.
Pierwsze symptomy poprawy sytuacji były widoczne już w 2021 roku, w którym liczba pasażerów rok do roku wzrosła o blisko 20 %. Stało się tak m.in. dlatego, że od czerwca zniesiono limity osób dla transportu zbiorowego w Polsce. Jednak prawdziwą poprawę sytuacji przyniósł 2022 rok. Swój najlepszy wynik pod względem przewiezionych osób osiągnęła spółka Koleje Wielkopolskie. Liczba pasażerów wyniosła aż 14,25 mln os., to ponad 2 mln os. więcej niż w najlepszym dotychczas 2019 roku.
Wewnętrzne zróżnicowanie przewozów regionalnych widoczne jest na poszczególnych liniach komunikacyjnych obsługiwanych przez spółki Koleje Wielkopolskie i POLREGIO. Dane prezentują jaki wpływ na wielkości przewozów kolei regionalnych miał przebieg Pandemii COVID-19 w latach 2019-2022.
LICZBA PASAŻERÓW KOLEI WIELKOPOLSKICH I POLREGIO
NA POSZCZEGÓLNYCH LINIACH KOMUNIKACYJNYCH W LATACH 2019-2022
Koleje Wielkopolskie POLREGIO
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Transportu UMWW
2020 rok przyniósł najgorsze wyniki, mocno odbiegające od lat poprzedzających wybuch pandemii COVID-19. Same Koleje Wielkopolskie przewiozły łącznie prawie tyle samo pasażerów co w 2015 roku (7,37 mln os.), przy większej liczbie obsługiwanych linii komunikacyjnych. Spadek liczby pasażerów w latach 2020 i 2021 jest bardzo widoczny na każdej badanej linii komunikacyjnej, u każdego z przewoźników regionalnych. Jednak sytuacja na linach komunikacyjnych w roku 2022 nie odbiega już mocno od 2019 roku. Dowodzi to o powrocie pasażerów do transportu kolejowego i trendu wzrostowego sprzed wybuchu pandemii COVID-19.
LINIE KOMUNIKACYJNE O NAJWIĘKSZEJ LICZBIE PASAŻERÓW W LATACH 2019-2022
OBSŁUGIWANE PRZEZ SPÓŁKI POLREGIO I KOLEJE WIELKOPOLSKIE
| Przewoźnicy | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | ||||
| linia | os. | linia | os. | linia | os. | linia | os. | |
|
| Poznań Główny - Kutno | 3 404 933 | Poznań Główny - Kutno | 2 022 793 | Poznań Główny - Kutno | 2 333 698 | Poznań Główny - Kutno | 3 104 463 |
| Poznań - Zbąszynek | 1 838 723 | Poznań - Zbąszynek | 1 039 768 | Poznań - Zbąszynek | 1 201 964 | Poznań - Zbąszynek | 1 951 141 | |
| Poznań Gł. - Gniezno | 1 809 366 | Poznań Główny - Gołańcz | 1 033 704 | Poznań Główny - Gołańcz | 1 128 774 | Poznań Gł. - Rawicz | 1 745 001 | |
|
| Poznań Gł. - Rawicz | 3 547 334 | Poznań Gł. - Rawicz | 1 698 222 | Poznań Gł. - Rawicz | 1 691 562 | Poznań Gł. - Krzyż Wlkp. - Szczecin | 2 164 960 |
| Poznań Gł. - Krzyż Wlkp. - Szczecin | 2 573 297 | Poznań Gł. - Krzyż Wlkp. - Szczecin | 1 340 747 | Poznań Gł. - Krzyż Wlkp. - Szczecin | 1 518 305 | Poznań Gł. - Rawicz | 1 641 247 | |
| Poznań - Jarocin - Ostrów | 2 255 847 | Poznań - Jarocin - Ostrów | 1 118 726 | Poznań - Jarocin - Ostrów | 1 239 145 | Poznań - Jarocin - Ostrów | 1 603 710 | |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Transportu UMWW
W porównaniu do 2019 roku, widoczne są znaczne spadki liczby pasażerów w 2020 roku i niewielki wzrost w roku kolejnym. Najpopularniejsze linie w całym badanym okresie pozostają te same, jednak zmiana liczby pasażerów w pierwszym roku pandemii jest najbardziej widoczna. Najpopularniejsza linia (Poznań Główny – Kutno) obsługiwana przez Koleje Wielkopolskie straciła aż 40,6% pasażerów w stosunku do roku 2019. Jednak w następnych latach notowano systematyczny powrót pasażerów. W 2022 roku skorzystało z niej tylko 8,8% mniej pasażerów niż w 2019 roku.
Spośród linii obsługiwanych przez spółkę POLREGIO w 2019, najwięcej pasażerów przewieziono na linii Poznań Gł. - Rawicz (- Wrocław Gł.) - aż 3 547 334 osób. Od 2021 połączenia na tej relacji obsługują również Koleje Wielkopolskie, a liczba pasażerów rozkłada się równomiernie. W 2020 roku nastąpił aż 52,1% spadek liczby obsłużonych pasażerów. W roku 2022 daną linią przejechało tylko 4,5% pasażerów mniej niż w roku 2019 (pasażerowie obsłużeni przez obydwu przewoźników łącznie).
Negatywne skutki pandemii COVID-19 nie ominęły przewozów regionalnych organizowanych na terenie województwa wielkopolskiego. Rok 2020 był najbardziej dotkliwy dla transportu kolejowego od wielu lat, a liczba pasażerów zmniejszyła się do poziomów sprzed co najmniej dekady, dlatego w następnych dwóch latach nastąpił stopniowy powrót pasażerów. Społeczeństwo dostosowało się do panujących warunków i przyzwyczaiło do panujących obostrzeń. Wraz z rosnącą liczbą osób zaszczepionych, i kolejnymi wariantami wirusa, które okazywały się mniej groźne, liczba osób korzystających z usług Kolei Wielkopolskich i POLREGIO zaczęła dynamicznie rosnąć. Świadczy to o odpowiednio dostosowanej ofercie przewoźników oraz coraz wyższym standardzie wykorzystywanego taboru. Kolej wróciła na właściwą ścieżkę wzrostu i stanowi coraz lepszą alternatywę dla samochodów osobowych. Sprzyjają temu też niestabilne i wysokie ceny paliw, czy coraz wyższe koszty zakupu i utrzymania samochodów osobowych. Te czynniki zachęcają do zmiany zachowań transportowych mieszkańców Wielkopolski i zwrócenia się ku kolei, będącej niejednokrotnie tańszą i wygodniejszą alternatywą dla odbywania regularnych, w tym codziennych podróży.
PRZYSZŁOŚĆ KOLEJOWEGO TRANSPORTU PASAŻERSKIEGO
Pandemia COVID-19 mocno zachwiała sytuacją w pasażerskim transporcie kolejowym. Istniało ryzyko trwałego odejścia od tego sposobu podróżowania przez wiele osób, które mogły na powrót wybrać samochód osobowy. Jednak te prognozy się nie sprawdzają. Zauważalny jest wręcz odwrotny trend. Coraz więcej osób zaczęło dostrzegać zalety podróży transportem kolejowym, na co wskazują ogólne dane dla liczby pasażerów kolei w Polsce. Rok 2022 był najlepszym w ostatniej dekadzie[2].
Nie bez znaczenia jest tutaj wysoka jakość taboru i odpowiednio zorganizowany system przewozów, którego przykładem jest województwo wielkopolskie, gdzie funkcjonuje m.in. dwie uzupełniające się wzajemnie spółki Koleje Wielkopolskie i POLREGIO – obsługujące przewozy regionalne, Poznańska Kolej Metropolitalna funkcjonująca na terenie aglomeracji poznańskiej, czy zintegrowane bilety w oparciu o jeden system płatniczy (np. Bus-Tramwaj-Kolej, Poznańska Elektroniczna Karta Aglomeracyjna). Tego typu inicjatywy ułatwiają i integrują transport kolejowy z innymi rodzajami transportu zbiorowego, czy transportem indywidualnym co ułatwia sprawne poruszanie się m.in. na obszarze aglomeracji poznańskiej.
Pozytywne zmiany i trendy w rozwoju transportu kolejowego powinny się utrzymać. Sprzyja temu wiele różnych czynników, do których możemy zakwalifikować m.in. zmiany zachowań transportowych, które cechują się odejściem od samochodowego transportu indywidualnego na rzecz transportu zbiorowego, zarówno z powodów ekologicznych, jak i ekonomicznych. Nie bez znaczenia jest sytuacja gospodarcza w kraju, m.in. utrzymująca się wysoka inflacja, wysokie ceny paliw, czy rosnące koszty życia wraz ze spadkiem realnych dochodów. Skłania to część społeczeństwa do zmiany środka transportu na kolej, która niejednokrotnie jest najtańszą alternatywą. Oprócz wymienionych czynników, istotnym aspektem jest ograniczona dostępność nowych samochodów, oraz ich wysokie ceny. Wpływa to bezpośrednio na mniejszą dostępność i wzrost cen aut używanych. Te czynniki oraz coraz mniejsza potrzeba posiadania samochodu wśród młodych osób pozwolą ograniczyć nadmierny ruch samochodowy.
Plany dalszej modernizacji sieci kolejowej, odtwarzania i budowy nowych połączeń kolejowych są dobrym prognostykiem dla dalszego rozwoju kolei. W samej Wielkopolsce, będzie realizowanych aż pięć projektów kolejowych w ramach Programu Uzupełniania Lokalnej i Regionalnej Infrastruktury Kolejowej - Kolej + do 2029 roku. Nowa infrastruktura zapewni bezpośredni dostęp do transportu kolejowego 5 miastom powiatowym w województwie, które go aktualnie nie poosiadają.
Wszystkie wspomniane aspekty mogą przyczynić się do dalszego wzrostu liczby pasażerów transportu kolejowego. Zatem Pandemia COVID-19, poza latami 2020-2021, nie wpłynęła negatywnie na funkcjonowanie i silny trend rozwoju pasażerskiego transportu kolejowego.
[1] https://www.who.int/news/item/05-05-2023-statement-on-the-fifteenth-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-coronavirus-disease-(covid-19)-pandemic
[2] W roku 2022 roku z usług wszystkich przewoźników pasażerskich w Polsce skorzystało 342,3 mln pasażerów. Drugim najlepszym rokiem w latach 2012-2022 był rok 2019 z wynikiem 335,9 mln pasażerów.
Powiązane artykuły:
